प्रशिक्षार्थी पत्रकार अलपत्र

स्थान – गोरखापत्र दैनिकको समाचार कक्ष
समय– मध्यान्हको बाह्र बजे
" तपाइँहरु यहाँ आउनु त भयो तर , तपाईहरु पाँचै जनालाई भने लिन सक्दैनौ । तपाइँहरु मध्ये दुई जना लाइ चाहीँ लिन सक्छौं । के गर्ने सबै कलेज बाट आउनेलाई स्थान दिनै पर्‍यो । " समाचार शाखा प्रमूखको यो कुरा सुनेपछि रत्न राज्य क्याम्पसबाट दुइमहिने कार्यमूलक पत्रकारिता (इन्टर्नसिप) का लागि गएका विद्यार्थीहरु आपसमा मुखामूख गर्न थाले । यसवर्ष आर.आर. क्याम्पसमा वि.ए. दोस्रो वर्षका करिब दुइसय विद्यार्थीहरुले प्रयोगात्मक कक्षा अन्तर्गत इन्र्टनसिपको लागि विभिन्न मिडियामा जानुपर्थ्‍यो। सोही अनुरुप पाँच जना विद्यार्थी भने सरकारी संचारमा अरु को जालान् र ? आफ्नो त इन्र्टनसिप राम्रै हुने भयो भन्ने सोच्दै त्यहाँ पुगेका थिए । गोरखापत्रको समाचार शाखा प्रमूखको यस्तो अनपेक्षित जवाफ पाएपछि उनिहरु मध्येकै एक जनाले भने– " सर हामी त धेरै मिडियाहरु भएकोले नाम चलेका ठूला निजि मिडिया हाउसमा अरु साथिहरु जान्छन् होलान् र हामीले चाही त यहीँ गर्न पाइहाल्छौँ भन्ने सोचेका थियौँ । हाम्लाइ त यहाँ आउने पहिलो समूह नै हामी होऔँला भन्ने पो लागेको थियो । हाम्रो क्याम्पसबाट अरु पनि आइसके र सर ? " " होइन, तपाइँको क्याम्पसबाट त अरु आएका छैनन् तर निजि कलेजकाहरु पनि त आउनेछन् नि । सबैलाई त ठाउँ दिनै पर्यो" नि होइन र ? " अब त आफूमध्ये दुइजनाले मात्र इन्टर्नसिप गर्न पाउने भइयो भन्ने कुरा मनमा राख्दै अन्तिममा एक विद्यार्थीले भने फ्याट्ट भनिहाले – " सर हामी पनि सरकारी क्याम्पसका विद्यार्थी, अनि यो पनि सरकारी मिडिया भएकोले सरकारी क्याम्पसलाई त बढि प्राथमिकता दिनुहुन्छ भन्ने सोचेका थियौँ ।" यो कुरा सकिएको मात्र थियो । त्यहाँ उपस्थित पत्रकार मध्येकै पाका व्यक्तिले कडा स्वरमा भने – "आर.आर. क्याम्पसको ठेक्का लिएका छौँ र हामीले ? आए जति सबैलाइ लिनैपर्ने ? " उनि आफ्नै सुरमा बर्बराउन थाले – "यो क्याम्पसले सधैँ यस्तै गर्छ । कुनै पनि साल उसले हामीलाई सोधेर विद्यार्थी पठाएन । भत्ता खाने बेला उनीहरु हामी चाहीँ दुख मात्रै पाउने ? फेरी विद्यार्थीलाई नम्बर दिन पनि कन्जुस्याइँ गर्छ त्यो क्याम्पस ।"

त्यहाँ बाट निस्किएपछि विद्यार्थीहरुको मथिङ्गल घुम्न थाल्यो । साँच्चै क्याम्पस (पत्रकारीता विभाग) ले त उनीहरुसँग त केही कुरा नै गरेको थिएन नि । मिडियाको नाम लेख्ने ठाउँ खाली भएको अग्रिम तयार भइराखेको पत्र फोटोकपि (पसल) मा किन्न लगाएर कुन मिडिया (संचार माध्यम) मा जान मन छ त्यसकै नाम भरेर त पठाइएको थियो नि ।

ति पाँच जनाको मात्र होइन अधिकांश विद्यार्थीको इन्टर्नसिप अनुभव यस्तै रह्यो । यि अनुभव साटासाट गरिरहँदा रामकृष्ण नामका विद्यार्थीले भने –" हेर्नुस् म त अहिले सम्म तिनवटा मिडियामा गइसकेँ । पहिला हिमालय टाइम्स पत्रिकामा गएँ , त्यहाँ चित्त नबुझेर एउटा साप्ताहीक पत्रिकामा गएँ अहिले रेडियो उपत्यकामा गर्दैछु ।" उनले यो पनि भने की कान्तिपुर, अन्नपूर्ण जस्ता ठूला मिडियाले त नजिकका मानिसलाई मात्र इन्टर्नसिपको मौका दिन्छन् रे । अनि राजधानी, समाचारपत्रले चाहिँ विद्यार्थीबाट पाँच पाँच सय रुपैयाँ उठाएर मात्र इन्टर्नसिप गर्न दिन्छन् । उनको कुरामा अर्को एक विद्यार्थीले भने – " हो त नेपाल टेलिभिजनमा त इन्टर्नसिपको लागि झन् एक हजार रुपैँयाँ लिन्छन् रे । हामीले कसैलाई रोजगारी नै त मागेका होइनौ नि, हामी त बेतलबी रुपमा समाचार संकलनमा दुइ महिना काम गर्ने पो भनेको त । हामीलाइ भत्ता दिनु त कता हो कता उल्टै हामी सँग पैसा लिने यो त अति भो नि यार ।" यो कुरा सुनिरहेका प्रमोद दंगालले सुनाए – " हेर्नुस् ,म इन्र्टनसिपको लागि उज्यालो नाइन्टी एफ.एम.मा गएको थिएँ । बिहान टेम्पो चढेर एफ एम को अफिसमा पुगियो । त्यसपछि समाचार संकलन गर्न पठायो । एकै दिनमा मेरो बस भाडामै सय रुपैँयाँ खर्च भयो । त्यसपछि त्यहाँ जानै छोडेँ । दिनको सय रुपैँया खर्च कहाँ बाट पैसा पाउनु ?"

कुरा अब अर्कै प्रसंगमा मोडियो । के स्वतन्त्र रुपले सबैले पत्रकारिता गर्न पाएका थिए त ? खै सोचे भन्दा धेरै नै फरक रहेछ मिडियाका काम त । कतै समाचारलाइ धेरै नै काँटछाँट गर्ने गरेको पाइयो । एउटा एफ एममा त प्रशिक्षार्थी पत्रकारलाई भोलि के बारे रिपोर्ट ल्याउँछौ भनेर सोधेको र भोलिपल्ट अघिल्लोदिन जसले सोध्यो उसले नै सोही विषयमा रिपोर्ट तयार गरेर बजाइसकेको हुन्थ्यो । पत्रकारिताका यि विद्यार्थीलाई त नयाँ विषय पाउन पो प्रयोग गरे त । के यो विद्यार्थीको श्रम शोषण होइन ?

यसवर्ष मात्र होइन प्रत्येक वर्ष पत्रकारिताका विद्यार्थीले भोग्ने गरेको तितो यथार्थ हून् यि घटना । पत्रकारिता पढेर भोलिका दिनमा यसैलाइ पेसा बनाउने सोचेका धेरै विद्यार्थीको दुइ महिने अभ्यास यस्तै अलमलमा वित्ने गरेको छ । यस्तो अनुभवले तिनको भविष्य के हुने हो ? अनि कस्तो हुनेछ नेपाली पत्रकारिताको भविष्य ? संचार माध्यमका साधनको संख्या जति थपिँदा पनि स्तरीय नहुनुको कारण हाम्रो यस्तै सिकाइले गर्दा त हो नि । यसबारे सरकार, सम्बन्धित शैक्षिक संस्था, र नेपाली संचार माध्यमहरूले समयमै ध्यान पुर्‍याउनु जरुरी छ ।