पत्रकार अशोक सिलवालद्वारा लेखिएको पुस्तक कलम पढियो । पुष्करलाल श्रेष्ठको रोमाञ्चक पत्रकारिता उपशिर्षक दिइएको यस पुस्तकले पत्रकारितामा केही गर्ने अठोट लिई यसमा लागेका नवपत्रकार र विश्वविद्यालयमा पत्रकारितालाई अघि बढाइरहेका अध्ययनकर्तालाई नेपालको सन्दर्भमा पत्रकारिताको वास्ताविक धरातलीय यथार्थ के हो के ? यहाँ स्वतन्त्र एवं निष्पक्ष पत्रकारिता सम्भव छ ? पत्रकारितामा कसले लगानी गर्छन् ? स्वतन्त्र भई पत्रकारिता गर्न पत्रकार आफैँले लगानी गरि प्रकाशन चलाउँदा उ कसरी असफल बन्न पुग्छ ? नेपाली पत्रकारहरूको राष्ट्रियताको सवालमा सिमा कहाँसम्म हो ? यि र यस्ता धेरै नसोधिएका नसोचिएका प्रश्नको जवाफ पाउँछन् भन्ने मलाई लाग्यो । हुन त व्यक्तिगत रुपमा मलाई पनि पत्रकारिताको निश्पक्षता माथि कुनै दुविधा थिएन । यस पुस्तकले मलाई अझै आफ्नो धारणा नै सहि रहेछ भन्ने प्रमाणित गरिदियो । ( पढ्नुहोस् निश्पक्ष हुँदैन पत्रकारिता )
पुष्करलाल श्रेष्ठलाई पुस्तकको पात्र बनाउँदा कतै आत्मप्रचारक प्रवृतीको बात त लाग्ने होइन भन्ने कुरामा आफू बारम्बार सजग भएको कुरा लेखक अशोक सिलवालले एक ठाउँमा उल्लेख गरेका छन् । पुस्तकको गाता हेर्दा सुरुमा सायद धेरैलाई यस्तै लाग्छ । तर जे होस् यस पुस्तकका पात्र पुष्करलाल श्रेष्ठका पत्रकारिताको कथालाई समेट्दा राम्रै अभिलेख बनेको महसूस गरेको छु ।
यस पुस्तकमा उल्लेख भएका महत्वपूर्ण लागेका दुई प्रसङ्ग यहाँ उल्लेख गर्न लागेको छु ।
प्रसङ्ग — १
यो कुरा त्यतिबेलाको हो जतिबेला नेपाल समाचारपत्रमा दुगड समूह र मुरारका समूहको बढि सेयर लगानी थियो । पुष्करको चौथो अंग भन्ने स्तम्भमा पत्रकारितामा हुने गरेका गलत क्रियाकलापलाई लक्षित गरेर लेखहरू छपाउने गर्थे रे । त्यतिबेला कामना प्रकाशनका सेयर धनिहरु दुगड ग्रुप र मुरारका ग्रुपका बारेमा कान्तिपुर दैनिकले खेदो खनेर धेरै अफहवा फैलाएको, गायक उदित नारायण झाको जेठी श्रीमतीको बारेमा कामनाले लेखेका कुरालाई थाकछोप गर्ने तरिकाले विभिन्न अनावश्यक समाचार लेखेर छपाएको जस्ता घटनाले गर्दा कान्तिपुर प्रकाशनले गरेका गल्तीलाई पर्दाफास गर्नै पर्छ अन्यथा मिडिया मनोपोलीले पत्रकारितालाई छायाँमा पार्छ भन्ने महसुस गरी उनले एउटा लेख तयार पारे ।
संयोग भनौ कि दुर्भाग्य : उनको त्यो लेख कुमुद दुगडले देखेछन् । ‘ ल राम्रो लेख्नुभएछ ’ उनको पहिलो प्रतिक्रिया यस्तै थियो । तर केही घण्टा पछि त्यो लेख छपाउने अन्तिम तयारी भइरहँदा उनैले फोन बाटै आदेशको शैलीमा यस्तो भनेछन्– ‘ तपाइँले यस्तो लेख तयार गर्दै हुनुहुन्छ धन्न मैले समयमै थाहा पाएछु , त्यो लेख नछाप्नुहोला । तपाइँ त पत्रकार मान्छे यसले फरक नपर्ला तर हामी त व्यापारी हौँ , तपाइँको लेखले कान्तिपुरसँग हाम्रो मिसअन्डरस्ट्याण्डिङ हुनसक्छ त्यसैले त्यो लेख नछाप्नु ।’
पहिलोपल्ट पत्रकार भइकन अरु कसैले उनको कलम खोसेको महसुस भयो । कान्तिपुरका प्रकाशक र कामना प्रकाशनका दुई शेयरधनि बीच होटलमा भेटघाट भएर अबदेखि दुई प्रकाशन संस्थाले एक अर्काको बारेमा नलेख्ने गरि सम्झौता गरेका रहेछन् र पुष्करलाई यसप्रकारको फोन आएको थियो । पत्रकार भइकन पनि स्वतन्त्र भई लेखेको लेखलाई आफ्नै पत्रिकामा छपाउन नपाउँदा एक प्रकारको ग्लानी महसुस गरे उनले । यो घटनासँगै उनले आफ्नो चौथो अंग स्तम्भ नै बन्द गरिदिए ।
प्रसङ्ग — २
समाचारपत्रमा नेपालको सुस्तामा भएको सिमा अतिक्रमणबारे तस्वीर सहित समाचार छापिएपछि पुष्करलाल श्रेष्ठलाई भारतीय राजदुताबासबाट फोन आएछ । ‘ पुष्करजी, तपाइँ बिना प्रमाण यस्तो समाचार छाप्ने ? यसले तपाइँ हाम्रो सम्बन्धमा असर पर्न सक्छ, यसलाई सच्याइहाल्नुस् है ।’ जवाफमा उनले त्यो समाचार हावादारी नभई सम्बाददाता खूद स्थलगत रुपमा गई समाचार लेखेको हो, यो भारतको विरोधका लागि लेखिएको समाचार नभई नेपालको सिमाको समस्यालाई उठान गरेको मात्र हो भनेछन् ।
केही समयपछि पनि प्रमाणित रुपमा त्यसका फलोअप समाचारहरु प्रकाशित भइरहेपछि धम्कीको शैलीमा फेरी दूतावासबाट फोन आएछ – ‘ मैले तपाइँलाई भनेको कुरा खानुभएन, यसले हाम्रो सम्बन्धमा दरार आउनसक्छ । ’ यसरी फोन आएको केही समयपछि नेपाल समाचारपत्रमा बहुराष्ट्रिय कम्पनीका विज्ञापन आउन छोडे, कतिपय सम्झौता भइसकेका विज्ञापन पनि रद्द गरिए । आफ्नो गणतन्त्र दिवसको दिन नेपालका सबै ठूला दैनिक पत्रिकालाई सिंगै पेजको विज्ञापन दिने गरेको दूतावासले त्यसवर्ष नेपाल समाचारपत्रलाई विज्ञापन दिएन ।
यस कदम बाट भारतले नेपालका मिडियालाई कून दृष्टिकोणले हेरेको रहेछ भन्ने प्रष्ट भयो । तैपनि पत्रिका त चलाउनै थियो । भारतीय कम्पनीका विज्ञापन नआएकै सही तर नेपालका ठूला उद्योगपतिहरूको सेयर भएको पत्रिका भएकोले तिनकै विज्ञापन पनि त छँदैछ नि । पुष्करले यसरी मन बुझाएछन् । तर भैदियो ठिक उल्टो । ‘ पुस्करजी, तपाइँले विचारै नगरी समाचार छापिदिँदा हामीलाई धेरै अप्ठ्यारो भएको छ । पहिला पहिला भेटघाट, पार्टीमा बोलाइराख्ने दुतावासले हामीलाई वास्तै गर्न छोडेको छ, हाम्रो व्यापारमा यसले कति असर पु¥याउँछ तपाइँलाई कुनै अन्दाज छ ? आफ्नै प्रकाशनका सेयरहोल्डर साथीहरूको यस्ता कुरा सुनेपछि उनि थच्चारिए । त्यसमाथि उनीहरूले आफ्नो विज्ञापन छाप्दा भारतलाई चिढ्याय जस्तो हुने भन्दै आफ्नै विज्ञापन पनि दिन छोडे ।
प्रकाशन त्यतिबेला बैँकको ऋणमा चुर्लुम्म डुबेको थियो । एक मनले त अब जेसुकै होस् प्रकाशन नै बन्द गरिदिउँ भन्ने मनमा आएछ, फेरी बैँकमा ऋणको लागि राखेको धितो जति त पुष्करकै पुख्र्यौली पारिवारिक सम्पत्ति थियो । उनको मथिङ्गल घुम्न थाल्यो ।
पत्रिकाको लागि कच्चा पदार्थ खरिद गर्न पैसा अभाब, समयमा कर्मचारीलाई तलब दिनुपर्ने दबाब, अनि भएजति ठूला विज्ञापनको कटौति । यी र यस्ता कारणले तनावमा आएर उनी बिरामी नै परे । ‘राष्ट्रियताको लागि कुरा उठाउँदा यस्तो तनाव ! बेकार पो यस मुद्धालाई उठाइएछ कि क्याहो ? यस्तो सोच्न उनि वाध्य भएछन् । पछि उनकै सहयोगिहरुले दुताबासमा कुरा चलाएर राजदूत शिवशंकर मूखर्जीलाई भेट्न दूताबास गए । कुनै समाधान नदेखेपछी, त्यहाँ उनि आफूलाई भारत विरोधी होइन भनि स्पष्टिकरण दिन पुगेका । त्यहाँबाट निस्कँदा कुनै अदालतको कठघरामा आफूलाई निर्दोष छु भनि स्पष्टिकरण दिएको अपराधि जस्तो पो भएको महसुस गरिरहेका थिए । त्यसपछि उनको मनले भन्यो – ‘भो, अब पत्रकारिता गर्दिन ।’
माथिका प्रसङ्गहरू पढेपछि आफूलाई जिम्मेवार पत्रकार हुँ भन्नेहरूले आफू किन पत्रकारिता गरिरहेको छु भन्ने सोच्न वाध्य हुनुपर्छ । सत्यकुरा पाठक, दर्शक र श्रोतामाझ ल्याउन की अरु कसैको स्वार्थको गोटि हुन ? यी र यस्ता घटनाक्रम स्वच्छ पत्रकारितामाथिको (Threat) चुनौतीको हो । जुन प्रत्येक क्षण नेपाली मिडियाको कुनै न कुनै प्रसङ्गमा, समाचारमा दोहोरिरहेका हुन्छन् ।
No comments:
Post a Comment